De Haagse regio ontwikkelt zich tot epicentrum voor geothermie
28 februari 2022
De Haagse regio ontwikkelt zich tot epicentrum voor geothermie
De energietransitie gaat over windparken op de Noordzee, zonnecentrales in Flevoland en de problemen om duurzame energiebronnen op het overvolle netwerk aangesloten te krijgen. Ondertussen ontstaat in en rond Den Haag een cluster van bedrijvigheid rond een alternatieve energiebron: geothermie.
Wie denkt aan duurzame energie denkt meestal aan windmolens en zonnepanelen. Die zijn immers het meest zichtbaar. Hoewel wind en zon een belangrijke bijdrage leveren aan de energietransitie, zijn er ook minder in het oog springende energiebronnen die een grote rol gaan spelen. Geothermie, waarbij energie uit ondergrondse aardlagen wordt gewonnen, is volgens kenners een ‘game changer’.
“Geothermie heeft de potentie om wereldwijd de helft van de wamte te leveren, en een kwart van de elektriciteit”, zegt Marit Brommer, executive directeur van het in Den Haag gevestigde International Geothermal Association. Maar, zo voegt ze er meteen aan toe: “Daarvoor moeten wel de nodige obstakels worden overwonnen.”
Omdat wind en zon de meest besproken en populairste duurzame energiebronnen zijn, wordt geothermie vaak vergeten. Ten onrechte, vindt Brommer: “We moeten wereldwijd een plek veroveren in de plannen van overheden, analisten en non-gouvernmentele organisaties. Want geothermie kan een belangrijke rol spelen in de energietransitie.”
Voor de gemeente Den Haag is geothermie een belangrijke duurzame energiebron. “De ambitie om in 2040 klimaatneutraal te zijn vraagt om een enorme inspanning”, zegt Liesbeth van Tongeren, wethouder voor Duurzaamheid, Milieu en Energietransitie. “Dat redden we niet met zonne- en windenergie alleen. Voor Den Haag is geothermie een essentiële bron in de duurzame energiemix van de toekomst.” Terwijl wind- en zonne-energie vooral belangrijk zijn voor het verduurzamen van de elektriciteitsvoorziening, speelt geothermie een belangrijke rol in het leveren van duurzame warmte. “Zonder geothermie wordt het heel lastig om woningen van het gas af te halen”, aldus Van Tongeren.
Met het project ‘Haagse Aardwarmte – Leyweg’ is geothermie inmiddels een feit in Den Haag. Het bedrijf Haagse Aardwarmte exploiteert hier sinds januari zijn eerste geothermische installatie. Er is een waterhoudende aardlaag aangeboord op een diepte van 2 kilometer. Het levert water op met een temperatuur van 70 tot 80 graden. “Wij hebben het project in 2016 overgenomen”, vertelt Jan Willem Rösingh van Haagse Aardwarmte. “De putten waren er al. Wij hebben de bovengrondse installaties afgebouwd. Sinds december 2021 zijn we operationeel.” Rösingh zegt dat er tweeduizend ‘woningequivalenten’ aangesloten zijn op het aardwarmtenet. “We vullen circa 50% van de warmtevraag in. De rest is nog gasgestookt”, aldus Rösingh. “In principe kan dit project uiteindelijk voor vierduizend woningen warmte leveren”.
Terwijl het project aan de Leyweg langzaam maar zeker meer huizen zal gaan aansluiten, is Haagse Aardwarmte ondertussen bezig met verschillende nieuwe initiatieven. “De regio Den Haag is heel geschikt voor geothermie”, legt Rösingh uit. “Vanwege de historie van olie- en gaswinning is de ondergrond geologisch heel goed in kaart gebracht. Onder de regio Den Haag ligt een waterhoudende laag zandsteen van 70 meter dik. Het water in die zogenaamde Delft-zandsteenlaag heeft een temperatuur van 70 tot 80 graden. Het is uitermate geschikt voor geothermie.”
De potentie is aanzienlijk. Rösingh: “In Den Haag bedraagt de warmtevraag 17 petajoule per jaar. De verwachting is dat daar door isolatiemaatregelen 12 tot 14 petajoule van overblijft. Geothermie kan ongeveer een kwart van die vraag leveren.” Essentieel voor het succes van geothermie is dat er warmteleidingen naar woningen en kantoorpanden aanwezig zijn. “We zijn afhankelijk van de aanwezigheid van warmtenetten waarop we de geothermische installaties kunnen aansluiten.” Die warmtenetten zijn vooral geschikt voor wijken waar flatgebouwen staan, of waar woningen dichtbij elkaar staan. “Villawijken zijn lastig aan te sluiten op een warmtenet.”
Hoe groot de mogelijkheden in andere gemeenten dan Den Haag zijn durft Rösingh niet met zekerheid te zeggen. “We weten te weinig van de ondergrond in Nederland om nauwkeurig in te kunnen schatten wat de potentie van geothermie is. De band tussen Amsterdam en Arnhem is geologisch onvoldoende in kaart gebracht.”
Voor Den Haag is geothermie niet alleen een duurzaam alternatief voor aardgas. De stad heeft ook de ambitie om zich te ontwikkelen tot centrum voor geothermie. Net zoals het Schotse Aberdeen een belangrijk centrum is voor offshore oliewinning, zo moet de Haagse regio een magneet worden voor alles wat met geothermie te maken heeft. De combinatie van kennisinstellingen, bedrijvigheid en financiering moet leiden tot economische dynamiek voor de regio.
De vestiging van de International Geothermal Association in Den Haag in 2021 was een belangrijke mijlpaal. Maar ook het ‘Rijswijk Centre for Sustainable Geo-energy’ (RCSG) in Rijswijk, waar bedrijven hun innovaties kunnen testen is een unieke faciliteit. Dit innovatielab bevindt zich in het voormalige ‘boorput onderzoeks- en testcentrum’ van Shell in Rijswijk.
De startup Canopus Drilling Solutions is een van de bedrijven die hun technologie beproeven in het RCSG. Canopus werkt aan een technologie die horizontaal boren op 2 kilometer diepte mogelijk maakt. En dat is belangrijk, legt directeur Diederik Wawoe uit: “Als je op zo’n diepte een waterhoudende aardlaag vindt, moet je er niet verticaal doorheen boren, want dan kun je minder warm water naar boven pompen. Als je er horizontaal doorheen boort, dan kun je er grotere volumes uit halen. Met onze boortechnologie zijn geothermieprojecten sneller rendabel te maken.”
Horizontaal boren is in de olie-industrie al jaren gemeengoed. Maar de technologie die oliemaatschappijen gebruiken is te duur en daarom niet geschikt voor geothermie. Canopus gebruikt stalen korrels tijdens het boren. “Vergelijk het met zandstralen”, vertelt Wawoe. “Alleen gebruiken wij geen zand- maar staalkorrels om het gat te boren. Die korrels worden opgevangen en telkens hergebruikt.”
Wat de technologie van Canopus bijzonder maakt is dat de boorkop gestuurd kan worden, en dus exact de waterhoudende laag kan volgen. “De technologie is klaar”, zegt Wawoe. “Nu gaan we een werkend prototype maken. Daarmee gaan we op een aantal locaties in Nederland proefboringen doen. En we gaan dankbaar gebruikmaken van het testcentrum in Rijswijk.”
Technologische doorbraken zijn belangrijk om de groei van geothermie mogelijk te maken. “Geothermie moet main stream en dus goedkoper worden”, stelt Brommer van de International Geothermal Association. “Dat is nodig om concurrerend te worden met andere duurzame energiebronnen.”
De oprichter van Canopus Drilling Solutions Jan Jette Blangé (links) en Diederik Wawoe (rechts) op een boorinstallatie van het Rijswijk Centre for Sustainable Geo Energy van TNO. Foto: de Schaapjesfabriek (©)
Maar er zijn volgens Brommer meer zaken nodig voor een doorbraak van geothermie. “In de eerste plaats moet wetgeving toelaten dat er geboord mag worden en dat aardwarmte gebruikt maken worden.” Minstens zo belangrijk is de financiering van aardwarmteprojecten. Het boren van een put is een dure aangelegenheid, en er bestaat altijd het risico dat er geen warm water wordt gevonden. “OIiemaatschappijen hebben de financiële draagkracht en schaalgrootte om dat risico te dragen”, zegt Brommer. “In de geothermie zijn er nog weinig partijen die bereid zijn dat risico te lopen.” Voor het afdekken van die risico’s moeten overheden en banken hun rol pakken, meent Brommer.
Tot slot is er volgens de IGA-directeur samenwerking nodig tussen alle betrokken partijen. Bijvoorbeeld om geothermische bronnen aan te sluiten op bestaande of nieuwe warmtenetten. “Wie levert de uiteindelijke warmte? Wie integreert de verschillende bronnen? Welke tarieven mogen gerekend worden? Die vragen zijn nog niet helemaal uitgekristalliseerd”, aldus Brommer.
Maar de regio Den Haag is op alle fronten bezig om de status van proeftuin te ontgroeien, en het ‘centre of gravity’ voor geothermie te worden. “Wij hebben de ambitie om IGA in Den Haag stevig uit te bouwen”, schetst Brommer. “Wij willen hét centrum zijn voor geothermie in de wereld. Waar best practices bedacht en gedeeld worden, en waar beleid gemaakt wordt. Op die manier kunnen we geothermie een enorme impuls geven.”
Rösingh van Haagse Aardwarmte ziet het vliegwiel op gang komen. “Wij krijgen al absoluut veel ondersteuning vanuit de gemeente. Er is wekelijks overleg. Ik merk dat iedereen het belangrijk vindt om geothermie van de grond te krijgen.” Die voedingsbodem heeft volgens Rösingh een ‘aantrekkend effect’ op bedrijvigheid rond geothermie.
“Het momentum in Den Haag is gigantisch”, zegt ook Wawoe van Canopus Drilling Solutions. “Als je met mensen in Den Haag praat over geothermie, dan merk je dat er veel kennis, belangstelling en ondersteuning is. Mensen leggen snel connecties, en dat betekent dat ontwikkelingen sneller gaan.”
En dat is precies wat Den Haag wil zijn: het wereldwijde centrum voor geothermie. Wethouder Economie Saskia Bruines rolt daarom ‘de rode loper uit’ voor innovatie bedrijven die zich in de regio Den Haag willen vestigen. “ImpactCity Den Haag biedt ondersteuning op tal van fronten: kantoorruimte, ondersteuning voor expats, toegang tot financiering en hulp bij het creëren van zichtbaarheid. En we stimuleren de onderlinge samenwerking tussen bedrijven en kennisinstellingen. Niet alleen op energiegebied, maar ook als het gaat om zaken als data-analyse en wetgeving”, aldus Bruines. “Geothermie is niet alleen een onmisbaar onderdeel van de energietransitie. Het is voor Den Haag ook een economisch kans. Het brengt welvaart en werkgelegenheid in de regio.”